हरिगीतिका

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
यहाँ जाएँ:भ्रमण, खोजें

हरिगीतिका चार चरणों वाला एक सम मात्रिक छंद है। इसके प्रत्येक चरण में 16 व 12 के विराम से 28 मात्रायें होती हैं तथा अंत में लघु गुरु आना अनिवार्य है। अधिकांशत: यह छंद ईश-वंदना में प्रयोग किया जाता है।[1] हरिगीतिका में 16 और 12 मात्राओं पर 'यति' होती है। प्रत्येक चरण के अन्त में 'रगण' (S। S) आना आवश्यक है।

उदाहरण

मम मातृभूमिः भारतं धनधान्यपूर्णं स्यात् सदा ।
नग्नो न क्षुधितो कोऽपि स्यादिह वर्धतां सुख-सन्ततिः ।
स्युर्ज्ञानिनो गुणशालिनो ह्युपकार-निरता मानवः,
अपकारकर्ता कोऽपि न स्याद् दुष्टवृत्तिर्दांवः ॥

  • 'हरिगीतिका' के चारों पदों में से कम से कम दो-दो पदों में 'तुक' मिलना चाहिए। यदि चारों में हो तो और भी अच्छा रहता है।

अन्य उदाहरण

उदाहरण-1

श्री राम चंद्र कृपालु भजमन, हरण भव भय दारुणम् ।
नवकंज लोचन कंज मुख कर, कंज पद कन्जारुणम ॥
कंदर्प अगणित अमित छवि नव, नील नीरज सुन्दरम ।
पट्पीत मानहु तडित रुचि शुचि, नौमि जनक सुतावरम ॥

उदाहरण-2

प्रभु गोद जिसकी वह यशोमति, दे रहे हरि मान हैं ।
गोपाल बैठे आधुनिक रथ, पर सहित सम्मान हैं ॥
मुरली अधर धर श्याम सुन्दर, जब लगाते तान हैं ।
सुनकर मधुर धुन भावना में, बह रहे रसखान हैं ॥


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. हरिगीतिका (हिन्दी)। । अभिगमन तिथि: 18 दिसम्बर, 2013।

बाहरी कड़ियाँ

संबंधित लेख