एक्स्प्रेशन त्रुटि: अनपेक्षित उद्गार चिन्ह "१"।

वाल्मीकि आश्रम

भारत डिस्कवरी प्रस्तुति
यहाँ जाएँ:भ्रमण, खोजें

'रामायण' के रचियता आदि कवि वाल्मीकि का आश्रम चित्रकूट (बाँदा ज़िला, उत्तर प्रदेश) के निकट कामतानाथ से पंद्रह-सोलह मील की दूरी पर लालपुर पहाड़ी पर स्थित बछोई ग्राम में बताया जाता है।[1]

'देखत वन सर शैल सुहाए, वाल्मीकि आश्रम प्रभु आए, रामदीख मुनिवास सुहावन, सुंदर गिरि कानन जलपावन। सरनि सरोज (विटप वन) फूले, गुंजत मंजुमधुप रस भूले। खगमृग विपुल कोलाहल करहीं, विरहित वैर मुदित मन चरहीं।'

'तदेतज्जाह्नवीतीरे ब्रह्यर्षीणां तपोवनम्।'

  • सीता के विवासन के समय लक्ष्मण और सीता को यहाँ पहुचने में गंगा को पार करना पड़ा था-

'गंगा संतारयामास लक्ष्मणस्तां समाहितः।[3]

'सं मूहूर्तंगते तस्मिन् देवलोकं मुनिस्तदा जगाम तमसातीरं जाह्नव्यास्त्वविदूरतः।'

  • उपरोक्त तथ्य से यह स्पष्ट है कि यह आश्रम तमसा और गंगा के संगम पर स्थित था।
  • 'रघुवंश'[5] में भी कालिदास ने इस आश्रम को तमसा नदी के तट पर स्थित बताया है-

'अशून्यतीरां मुनिसंनिवेशैस्वमोपहन्त्रीं तमसां वगाह्य्।'

'रथात्सयंत्रा निगृहीतवाहातां भ्रातृयायां पुलिनेऽवतार्य गंगां निषादाहृतनौ विशेषस्ततार संधामिवसत्यसंधः।


पन्ने की प्रगति अवस्था
आधार
प्रारम्भिक
माध्यमिक
पूर्णता
शोध

टीका टिप्पणी और संदर्भ

  1. ऐतिहासिक स्थानावली |लेखक: विजयेन्द्र कुमार माथुर |प्रकाशक: राजस्थान हिन्दी ग्रंथ अकादमी, जयपुर |संकलन: भारतकोश पुस्तकालय |पृष्ठ संख्या: 846 |
  2. उत्तर कांड, 47 15
  3. वाल्मीकि रामायण, उत्तर कांड 46, 33
  4. बाल कांड 2, 3
  5. रघुवंश 14, 76
  6. रघुवंश 14, 52

संबंधित लेख